Ongewenst urineverlies

Incontinentie, ook wel ongewenst urineverlies genoemd is het ongewild verlies van urine en/of ontlasting. Voor wie er mee te maken heeft, is het meestal een groot probleem.

• Urineproductie 
• Oorzaken
• Klachten en symptomen
• Wat kun je er zelf aan doen?
• Incontinentieverbanden
• Hulpmiddelen bij bedlegerige mensen
• Hygiene
• Meer informatie en advies

In Nederland lijden ongeveer één miljoen mensen (750.000 vrouwen en 250.000 mannen) aan een vorm van incontinentie. Boven de 40 jaar kan zelfs één op de vier mensen zijn of haar plas niet altijd volledig ophouden. Incontinentie is daarmee één van de grootste lichamelijke en maatschappelijke problemen. Het komt voor onder alle leeftijdsgroepen: bij bedlegerige, zieke, gehandicapte en gezonde mensen.

Urineproductie

De urinewegen van de mens bestaan uit de nieren, de urineleiders, de blaas en de plasbuis. Vanuit de nieren wordt de urine door de urineleiders naar de blaas getransporteerd. Daar wordt de urine opgeslagen. Als de totale hoeveelheid urine groot genoeg is (ongeveer 300ml) ontstaat aandrang. Door het openen van de sluitspier en het aanspannen van de blaasspieren kan de urine via de plasbuis het lichaam verlaten. De gemiddelde urineproductie van een persoon is één tot anderhalve liter per 24 uur, afhankelijk van de vochtopname. De plasfrequentie is ongeveer vier tot zes keer per etmaal.

Oorzaken

De oorzaken van incontinentie zijn in twee categorieën te verdelen. De eerste categorie betreft problemen met de blaas, blaashals of urinebuis. De blaas kan geïnfecteerd zijn of oncontroleerbaar samentrekken. De sluitspieren kunnen te zwak zijn door uitrekking of beschadigd zijn door bijvoorbeeld:

• Infectie
• Oncontroleerbaar samentrekken
• Zwakke of beschadigde sluitspieren of bekkenbodemspieren

De tweede categorie betreft problemen die veroorzaakt worden door aandoeningen aan het zenuwstelsel. Het blaascentrum kan bijvoorbeeld uitgeschakeld of beschadigd zijn. Ook de zenuwbanen van en naar de hersenen kunnen aangedaan of geheel verbroken zijn.

Klachten en symptomen

De verschillende vormen van incontinentie kenmerken zich door specifieke klachten. 

Stress- of inspanningsincontinentie
Deze vorm van urineverlies komt vooral bij vrouwen voor. Er worden druppels of scheutjes urine verloren bij hoesten, lachen, tillen of andere plotselinge lichamelijke inspanning. De oorzaak ligt vaak in een verslapping van de bekkenbodemspieren. Dit kan onder andere ontstaan na een bevalling, door overgewicht of door gebrek aan beweging. Met oefeningen voor de bekkenbodemspieren kan dit probleem vaak helemaal of gedeeltelijk worden verholpen. Meestal gebeurt dit onder begeleiding van een fysiotherapeut. Ook een steunpessarium of operatief ingrijpen kan uitkomst bieden.

Druppel- of overloopincontinentie
Deze vorm van urineverlies kenmerkt zich door langdurig nadruppelen. De oorzaak van dit typische mannenprobleem is meestal een vergroting van de prostaatklier. Ook suikerziekte of een neurologische afwijking kunnen deze vorm van incontinentie veroorzaken. Bij deze vorm zijn meerdere behandelingsmethoden mogelijk. Raadpleeg hiervoor je arts.

Urge- of aandrangincontinentie
Deze vorm van incontinentie komt zowel bij mannen als bij vrouwen voor. Na een plotselinge aandrang volgt de plas meteen. Soms wordt de aandrang helemaal niet gevoeld. Bij urge- of aandrangincontinentie worden grote hoeveelheden urine ineens verloren.

De oorzaak kan liggen in een blaasontsteking, stofwisselingsziekte (bijvoorbeeld suikerziekte) of een neurologische aandoening. Een behandeling met medicijnen of oefentherapie (blaastherapie) kan soms uitkomst bieden.

Bed- en broekplassen
Deze vorm van incontinentie komt meestal voor bij kinderen. Er kan een lichamelijke afwijking aan ten grondslag liggen. Ook spanningen of emotionele gebeurtenissen kunnen de oorzaak zijn. Je helpt een kind niet door het te straffen wanneer het in bed plast. Stimuleer het kind door positief te reageren als het goed gaat. Gerichte training is soms zinvol. Het kind wakker maken om bedplassen te voorkomen heeft weinig zin en kan zelfs averechts werken.

Incontinentie van ontlasting
Deze vorm van incontinentie komt het minst voor, de oorzaken kunnen gelegen zijn in een beschadiging (scheur) of verzwakking van de sluitspier van de anus of bij vrouwen in een fistel (doorgang) tussen darm en vagina.

Verzwakking van de sluitspier kan door zenuwbeschadiging ontstaan. Darmontstekingen, langdurig en intensief persen bij obstipatie en een moeilijke stoelgang kunnen ook een belangrijke rol spelen bij de beschadiging van de sluitspier.

Wat kun je er zelf aan doen?

Door regelmatig te eten en op gezette tijden naar het toilet te gaan, kan de blaas worden getraind. Het drinken van alcohol, koffie en thee bevordert de urineproductie. Wees dus matig in het gebruik van deze dranken. Ook temperatuurschommelingen kunnen de drang tot urineren stimuleren. Probeer daarom grote verschillen tussen warmte en koude te vermijden. Er zijn bepaalde geneesmiddelen, diuretica genaamd, die de urineproductie kunnen beïnvloeden. Houd hier rekening mee. Vraag bij twijfel of eventuele onduidelijkheden je Alphega apotheek om advies.

Let op: Het menselijk lichaam heeft ongeveer één tot anderhalve liter vocht per dag nodig. Via de nieren wordt één tot anderhalve liter uitgescheiden. Mensen met incontinentie hebben soms de neiging minder te gaan drinken. Dit is niet verstandig omdat dit kan leiden tot uitdroging, nierbeschadiging en urineweginfecties en overprikkeling van de blaas. Let dus op dat je voldoende blijft drinken!

Incontinentieverbanden

De afgelopen jaren zijn veel verschillende materialen op de markt gebracht om mensen met incontinentie meer vrijheid en comfort te bieden. De vele soorten, vormen en maten zijn op de verschillende vormen van incontinentie afgestemd. De urine kan op verschillende manieren worden opgevangen, afhankelijk van de oorzaak en de hoeveelheid urineverlies.

Incontinentieverband bestaat uit een aantal lagen van verschillende materialen. De bovenlaag is een drooghoudlaagje dat vocht doorlaat, zodat het oppervlak droog blijft. De tweede laag, de absorptiekern, bevat pulp die de urine opneemt. De meeste incontinentieverbanden bevatten een derde laag met een zogenaamde superabsorber. Deze laag bepaalt de absorptiecapaciteit van het verband. Deze stof houdt urine vast en bindt het tot een geleimassa, zodat de huid niet meer nat kan worden. De onderlaag bevat een vochtdicht folie om doorlekken te voorkomen.

Veel verbanden hebben ook zogenaamde ‘anti-lekrandjes’ om lekkage aan de zijkanten te voorkomen. Er zijn incontinentieverbanden speciaal voor mannen en voor vrouwen verkrijgbaar. Door het grote aanbod van incontinentieverbanden is het verstandig om verschillende producten uit te proberen. Vraag jouw Alphega apotheek daarbij om advies. Kies voor een verband waar je je veilig en zeker bij voelt. Let daarbij ook op het vochtopnemend vermogen van het verband in relatie tot de mate van incontinentie die je hebt.

Mate van incontinentie
Bij de keuze voor opvangmateriaal maken we onderscheid in lichte, matige en zware incontinentie.

• Lichte- of druppelincontinentie - Bij een matige inspanning (maar soms ook spontaan) treedt enig urineverlies op. De hoeveelheid urine kan met een licht absorberend materiaal worden opgevangen.
• Matige incontinentie - Aanzienlijke hoeveelheden urine worden geloosd. Je moet voortdurend absorptiemateriaal dragen.
• Zware incontinentie - Voortdurende lekkage uit de blaas of een volledige spontane lediging van de blaas vindt plaats. Hiervoor is speciaal sterk absorberend incontinentiemateriaal verkrijgbaar.

Twee- en eendelige systemen
Tweedelige systemen bestaan uit inlegverbanden die met behulp van een speciaal fixatie netbroekje (stretchslip, pantyslip, textielslip) of goedsluitend ondergoed worden gefixeerd. De inlegverbanden zijn verkrijgbaar in normale rechte modellen en speciale anatomisch gevormde modellen. Anatomisch wil zeggen dat het inlegverband zoveel mogelijk de vorm van het lichaam heeft. Tweedelige systemen zijn geschikt voor alle vormen van incontinentie.

Bij lichte incontinentie kan ook normaal ondergoed worden gedragen. Hiervoor zijn speciale verbanden verkrijgbaar in een kleine maat. Eendelige systemen zijn incontinentieverbanden die als een pant (broekje),slip (met plakstrips) of flex (buikband) gedragen worden.

Er zijn modellen met hersluitbare plakstrips, een elastische band of knoopsgatsluiting verkrijgbaar. De eendelige systemen zijn geschikt voor zware incontinentie en zijn in alle maten verkrijgbaar. De heupwijdte is bepalend voor de maat. Binnen dit systeem kan ook nog onderscheid worden gemaakt in broekjes voor overdag en voor de nacht. De laatstgenoemde nemen meer vocht op, zodat je de tijd tot de volgende ochtend kunt overbruggen. Deze producten sluiten goed aan op het lichaam en blijven goed op hun plaats zitten.

Richtlijnen voor gebruik

• Draag nooit extra inleggers in jouw verband. Dit belemmert de absorptie. Bij twijfel kun je beter een groter verband gaan gebruiken.
• Draag de incontinentieverbanden in nauw aansluitend ondergoed of een speciaal fixatie netbroekje. Ze moeten strak tegen het lichaam gedragen worden. Alleen dan functioneren verbanden optimaal en worden luchtjes voorkomen. Ondergoed dat langer in gebruik is en dat door het vele wassen uit model is geraakt, moet worden vervangen.
• Bij ondergoed en speciale broekjes moeten de naden altijd aan de buitenkant zitten.
• Draag het verband aan de voor- en achterkant altijd op gelijke hoogte. Voor mannen kan de voorkant eventueel iets hoger aangebracht worden. Op sommige verbanden staat een tekentje om aan te geven wat de voorkant is.
• Een te groot verband gaat opbollen en wijken bij de liezen, waardoor lekkage kan ontstaan. Het dragen van de juiste maat van het verband is daarom belangrijk.
• Controleer regelmatig of het verband verzadigd is. Sommige verbanden hebben een zogenaamde vochtindicator. Deze tekens of letters geven door middel van verkleuring of vervaging aan of het verband verzadigd is.
• Voor de nacht en op dagen dat er diuretica worden gebruikt, is het aan te bevelen om een verband met een groter absorptievermogen te gebruiken.

Hulpmiddelen bij bedlegerige mensen

Er zijn diverse hulpmiddelen voor bedlegerige mensen met incontinentie. Vraag jouw Alphega apotheek om advies. Zij adviseren je welke hulpmiddelen in jouw situatie het meest geschikt zijn.

Matrashoezen
Matrashoezen beschermen een matras tegen doorlekken. Er zijn verschillende maten en soorten verkrijgbaar. Ze bestaan meestal uit een bepaald soort plastic waarvan sommige uitwasbaar zijn en andere niet (wegwerphoezen). Matrashoezen worden meestal niet vergoed door de verzekering.

Onderleggers
Onderleggers dienen voor de opvang van urine bij patiënten die bedlegerig zijn of ‘s nachts last hebben van ‘lekken’. De bovenzijde van de onderlegger bestaat uit een tissueachtig papier voor vochtopname. Tegenwoordig zijn er ook onderleggers waar de bovenzijde uit een non-woven materiaal bestaat. Non-woven materiaal heeft als voordeel dat het geen vocht vasthoudt, zodat de patiënt niet nat in bed hoeft te liggen. De onderzijde is doorgaans van plastic om doorlekken te voorkomen. Tussen de boven- en onderlaag zit een stof (celstofwatten of Fluff) die het vochtopnemend vermogen van de onderlegger bepaalt. Onderleggers zijn in verschillende maten en soorten verkrijgbaar. Er zijn wegwerponderleggers, maar ook uitwasbare. Sommige hebben instopstroken. Onderleggers worden meestal niet vergoed door de verzekering.

Hygiëne

Een goede huidverzorging is bij incontinentie erg belangrijk. De inwerking van urine op de huid kan leiden tot vervelende huidirritaties. Dit kun je voorkomen door de huid goed schoon en droog te houden. Was de huid daarom regelmatig, bij voorkeur zonder zeep, en droog deze goed af. Besteed daarbij extra aandacht aan de huidplooien, omdat de huid op deze plaatsen sneller gaat ‘broeien’. Na het afdrogen kun je de huid eventueel insmeren met een lotion of crème. Let er daarbij wel op dat je deze niet te dik aanbrengt, omdat de poriën dan verstopt kunnen raken.

Doorlekken van urine of ontlasting geeft een vervelende geur die moeilijk te verdrijven is. De superabsorber zorgt dat de geur wordt opgenomen. Er ontstaan alleen geurtjes bij lekkage en niet door het verband. Belangrijk is dus om juist materiaal te gebruiken. Mocht er inderdaad toch een keer lekkage geweest zijn dan bestaan er anti-reukmiddelen, deze zijn leverbaar als oplossing in sprayvorm of al geïntegreerd in het verband.

Meer informatie en advies

Alle informatie lees je in de folder Ongewenst urineverlies.